१२ माघ, काठमाडौं । नेपाल सरकारले जङ्गली रातो बाँदरलाई एक वर्षका लागि कृषि हानिकारक वन्यजन्तु घोषणा गरेको छ। घोषणासँगै, किसानले खेतबारीमा बाँदरबाट हुने क्षति रोक्न बाँदर धपाउन, लखेट्न र पक्रन कानुनी अधिकार पाएका छन्।
सरोकारवाला पक्षहरूले यो कदमले बाँदरलाई मार्नेसम्मको बाटो खुला गर्न सक्ने भन्दै यसले समस्या समाधानका लागि दीर्घकालीन उपाय नहुने टिप्पणी गरेका छन्। वन तथा वातावरणमन्त्री ऐनबहादुर शाही ठकुरीले बाँदरलाई मार्ने अनुमति भने नदिएको स्पष्ट गर्दै यो नियम बालीनालीमा बाँदरले पुर्याइरहेको क्षति रोक्न ल्याइएको बताएका छन्। लामो छलफलपछि वन तथा वातावरण मन्त्रालयले देशभर लागू हुने गरी जङ्गली रातो बाँदरलाई एक वर्षका लागि कृषि हानिकारक वन्यजन्तु घोषित गरेको हो।
चार वर्षअघि गरिएको एक अध्ययनले देशभरका झन्डै चार हजार वडामा बाँदरले कृषिजन्य उत्पादनमा नोक्सानी पुर्याएको देखाएको थियो। राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण नियमावली २०३० को नियम ३६ अनुसार सरकारले बाँदरलाई एक वर्षका लागि कृषि हानिकारक वन्यजन्तु घोषणा गरेको र यसको सूचना नेपाल राजपत्रमा प्रकाशित गरेको छ।
उक्त नियमावली अनुसार, तोकिएका सर्त र प्रतिबन्धभित्र रहेर बाँदरलाई धपाउन, लखेट्न, पक्रन वा मार्न सकिने व्यवस्था गरिएको छ। बिहीबार नेपाल राजपत्रमा जङ्गली रातो बाँदर र जङ्गली बँदेललाई कृषि हानिकारक वन्यजन्तुका रूपमा सूचित गरिएको छ।
सूचनामा भनिएको छ, बाँदरले खेतबारीमा बालीनाली वा धनजनको हानि गरेमा किसानले व्यक्तिगत वा सामूहिक रूपमा बाँदरलाई धपाउन, लखेट्न वा पक्रन सक्छन्। पक्रिएको बाँदर सम्बन्धित निकुञ्ज, आरक्ष वा नजिकको सरकारी कार्यालयमा बुझाउनुपर्नेछ। साथै, स्थानीय तहको वडा कार्यालयमा जानकारी दिनुपर्ने व्यवस्था छ। बाँदरलाई धपाउने, लखेट्ने वा पक्रने क्रममा मृत्यु भएमा, वडाका प्रतिनिधिसहितको रोहबरमा मुचुल्का बनाई गाड्नुपर्ने र त्यसबारे जानकारी सम्बन्धित निकायलाई दिनुपर्ने उल्लेख छ।
तर, बाँदरको हत्या भएमा राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष, संरक्षण क्षेत्र र डिभिजन वन कार्यालयहरूले प्रत्येक दुई महिनामा मन्त्रालयमा विवरण पठाउनुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ। जङ्गली बाँदरलाई राष्ट्रिय निकुञ्ज, आरक्ष, संरक्षण क्षेत्र वा राष्ट्रिय वन क्षेत्रभित्र धपाउन, लखेट्न वा पक्रन प्रतिबन्ध छ। जङ्गली बँदेलको हकमा मृत्यु भएमा त्यसलाई तौलका आधारमा मूल्य निर्धारण गरी राजस्व दाखिला गर्न भनिएको छ।
देशभर बाँदर र बँदेलले कृषि बालीमा पुर्याएको क्षति नयाँ समस्या होइन। हालैका वर्षमा बाँदरले बालीनाली नष्ट गरेपछि किसानहरूले समस्या समाधानका लागि दबाब दिइरहेका थिए। वनमन्त्री ऐनबहादुर शाही ठकुरीले देशभरबाट बाँदर र बँदेलले बालीनालीमा पुर्याएको क्षतिसम्बन्धी गुनासा आएपछि सरकारले यो निर्णय लिएको बताए। उनले बाँदरलाई मार्ने अनुमति नदिएको स्पष्ट गर्दै किसानका समस्यालाई कम गर्न कानुनी व्यवस्था गरिएको बताए।
उनका अनुसार, बाँदरलाई धपाउने, लखेट्ने र पक्रने मात्र कानुनी प्रावधान बनाइएको हो। बाँदरलाई मार्ने कुनै योजना नरहेको र बाँदरप्रति यस्तो सोच नरहेको उनले स्पष्ट पारे। विगतका अध्ययनहरूका अनुसार, बाँदरले सबैभन्दा धेरै खाद्यान्न बालीमा क्षति पुर्याउने गरेको पाइएको छ। बाँदरपछि दुम्सी, स्याल र बँदेलले पनि क्षति पुर्याएका छन्।
विविसी नेपाली सेवाबाट
